Roztocze Wschodnie to region, który wciąż pozostaje nieco na uboczu głównych turystycznych szlaków. A czekają tu niezwykłe miejsca, idealne dla poszukiwaczy lokalnego kolorytu, śladów przeszłości, ale także malowniczych widoków. Jednym z takich zakątków jest Stare i Nowe Brusno niedaleko Horyńca Zdroju.
Pierwsze wzmianki o Bruśnie pojawiają się około połowy XV w. Położona u podnóża wzniesienia Brusno miejscowość była ważnym ośrodkiem kamieniarskim. Jej mieszkańcy pozyskiwali piaskowiec i wapień, z którego wykonywano krzyże, figury, ale także żarna czy inne przedmioty gospodarskie. Po I rozbiorze nastąpił podział wsi na Stare i Nowe Brusno. Pierwsze z nich zamieszkiwała ludność ruska, w Nowym Bruśnie obok Rusinów żyli też Polacy. Oprócz tego w ramach kolonizacji józefińskiej wydzielono osadę DeutschBach, w której zamieszkali osadnicy niemieccy. W XVIII w. we wschodniej części wsi działał niewielki zakład metalurgiczny. Był tu także młyn, a przede wszystkim liczne zakłady kamieniarskie. Słynęły one na całą okolicę, a wyroby z Brusna sprzedawano nie tylko na Roztoczu, ale także w innych częściach Podkarpacia, a nawet w okolicach Lwowa.
Do 1945 r. w obydwu wsiach oraz osadzie DeutschBach żyło około 2000 osób. Już w 1944 r. doszło tu do pierwszych walk z oddziałami UPA, która cieszyła się poparciem części mieszkańców Starego Brusna. Ich apogeum nastąpiło wiosną 1945 r., gdy UPA zaatakowała miejscowy posterunek milicji w Nowym Bruśnie. We wrześniu 1945 r. polskie oddziały wojskowe przeprowadziły akcję przeciwko UPA i spaliły niemal doszczętnie Stare Brusno. Mieszkańcy wsi zostali w dużej części przesiedleni do Związku Radzieckiego. Tych, którzy pozostali objęła w 1947 r. Akcja Wisła i przesiedlenia na ziemie zachodnie. Stare Brusno wyludniło się całkowicie. Do Nowego Brusna, na miejsce ukraińskich mieszkańców sprowadzono osadników spod Łańcuta, ale liczebność wsi także znacząco spadła.
Dziś Stare Brusno to w zasadzie uroczysko funkcjonujące w ramach Nowego Brusna. Nie ma tu ani jednego domu. Dalej, przy drodze w stronę Narola i Huty Złomy funkcjonuje gospodarstwo i stadnina Polanka. Z kolei Nowe Brusno to niewielka wioska wśród roztoczańskich lasów. Cała okolica obfituje zarówno w ładne krajobrazy, jak i liczne ślady przeszłości.
Na Starym Brusnem wznosi się niewielka, zalesiona górka – Hrebcianka. Na jej zboczach usytuowanych jest kilka świetnie zachowanych schronów linii Mołotowa. W najbliższej okolicy Brusna można znaleźć jeszcze kilkadziesiąt innych obiektów militarnych należących do tych radzieckich umocnień. Są to zarówno schrony, w tym dwukondygnacyjne, jak i rów przeciwczołgowy czy inne umocnienia.
Idąc drogą przez Stare Brusno można natknąć się na liczne kamienne krzyże, niektóre o wysokiej wartości artystycznej. Wyszły one z miejscowych warsztatów kamieniarskich. Ich największym nagromadzeniem jest ukryty w lesie cmentarz w Starym Bruśnie. To prawdziwa perła i najważniejszy zabytek roztoczańskich tradycji kamieniarskich. Kilkaset krzyży i nagrobków, od prostych, klasycznych „krzyży bruśnieńskich” po wysokiej klasy rzeźby nagrobne. Wszystko skryte w lesie, otoczone przyrodą i całymi łanami barwinku.
W leżącym kilka kilometrów dalej Nowym Bruśnie także znaleźć można wiele przykładów dawnej kamieniarki, ale najważniejszym zabytkiem jest tu piękna, drewniana cerkiew nakryta trzema kopułami. Cerkiew pw. św. Paraskewy wybudowano w 1713 r. Niedawno przeszła gruntowny remont, dzięki czemu dziś należy do najpiękniejszych na całym Roztoczu. Jest to trójdzielna budowla zrębowa, której każda część nakryta jest oddzielną kopułą wielopolową i zwieńczona latarniami ze strzelistym zwieńczeniem. Budowlę otaczają soboty, a dodatkowo przedsionek otoczony jest przez znajdującą się w jego górnej części galerię. W pobliżu cerkwi odwiedzić można niewielki cmentarz parafialny z licznymi nagrobkami z miejscowych warsztatów.
Podczas wizyty na Roztoczu Wschodnim Stare i Nowe Brusno to miejsca, których pominąć nie można. Cenne zabytki, piękna okolica oraz atmosfera tych zakątków sprawiają, że stają się coraz popularniejszym celem wycieczek. Dotrzeć tu można zarówno pieszo, jak i rowerem czy samochodem. W pobliżu przebiega rowerowych szlak Green Velo, a cała okolica to wymarzone miejsce dla rowerzystów. Co warte podkreślenia wszystkie zabytki Starego i Nowego Brusna są dostępne za darmo.
Booking.com
