Podkarpacie i Małopolska to prawdziwe kopalnie drewnianych zabytków. Wśród nich poczesne miejsce zajmują cerkwie – świadectwo dawnej wielokulturowości tych regionów. Przez lata po II wojnie światowej niszczały i tylko nieliczne otaczane były opieką. Dziś odremontowane jak magnes przyciągają turystów, którzy zachwycają się ich pięknem.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem św. Paraskewy w Kwiatoniu
Zagubiony wśród wzgórz Beskidu Niskiego Kwiatoń pochwalić się może jedną z najpiękniejszych drewnianych budowli w całej Polsce. Dawna grekokatolicka cerkiew pod wezwaniem świętej Paraskewy uważana jest za najbardziej klasyczny przykład budownictwa w stylu zachodnio-łemkowskim. Jej składającą się z prezbiterium, nawy oraz posadowionej nad babińcem wieży bryłę wpisać można w trójkąt prostokątny. Całość pokrywa gont, a wieńczą ją cebulaste makowice. Wnętrze kryje bogate polichromie i ikonostas autorstwa rodziny Bogdańskich, malarzy cerkiewnych pochodzących z Jaślisk. Jej piękno i harmonię doceniono wpisem na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO w 2013 roku.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy w Równi
To prawdziwa perełka wśród bieszczadzkich cerkwi. Niewielka budowla ukryta jest wśród drzew i ciężko wypatrzeć ją z drogi. Jednak kiedy już się ją znajdzie, ciężko oderwać od niej wzrok. Trójdzielna bryła nakryta jest sześciopolowymi, drewnianymi kopułami. Nad nawą jest ona dodatkowo łamana. Całość otacza wydatny daszek okapowy, który sprawia, że cerkiew wydaje się bardziej przysadzista. Powyżej daszku ściany i kopuły pokrywa gont, poniżej niego oglądać można solidne drewniane bale ułożone na zrąb.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem Opieki Matki Bożej w Owczarach
Aby odnaleźć cerkiew w Owczarach należy zapuścić się w długą, wąską dolinę dawnej łemkowskiej wioski. Droga prowadzi przez około 10 kilometrów brzegiem potoku by zakończyć się niewielkim placykiem przed cerkwią. Otoczona drewnianym ogrodzeniem, z murowaną bramą – dzwonnicą wpisuje się doskonale w otaczający krajobraz łagodnych, pokrytych lasami wzgórz. Jej bryła z zewnątrz wygląda na dwudzielną ale po wejściu do wnętrza przekonać się można, że zasady trójpodziału są tu zachowane. Ściany i sklepienia pokrywają polichromię. Uwagę przykuwa przepiękny ikonostas zawierający między innymi przestawienia Chrystusa w Grobie czy Niewiast spieszących do Grobu, które spotykane są niezwykle rzadko na tych terenach. Cerkiew została wpisana na Listę UNESCO
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem świętego Michała Archanioła w Smolniku nad Sanem
To jedyna w Polsce cerkiew zbudowana w stylu bojkowskim. Stoi na niewielkim wzniesieniu nad drogą z Ustrzyk Dolnych do Ustrzyk Górnych, w miejscu gdzie do powojennych przesiedleń znajdowała się wieś. Dziś zabudowania Smolnika znajdują się nieco dalej na północ, w dolinie. Niewielka cerkiew składa się z prezbiterium, nawy i przedsionka nakrytych oddzielnymi namiotowymi dachami. Całość otacza daszek okapowy. Wnętrze zaaranżowane jest na kościół rzymskokatolicki, którego rolę obecnie pełni ale nowe wyposażenie bardzo dobrze współgra z drewnianym wnętrzem.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem świętego Michała Archanioła w Turzańsku
Jedna z trzech zachowanych w Polsce cerkwi zbudowanych w stylu wschodnio-łemkowskim, w wariancie bezwieżowym i na pewno najbardziej malownicza. Wszystkie trzy jej części pokrywa jeden, wspólny kalenicowy dach z trzema barokowymi zwieńczeniami. Podobne zwieńczenia znajdują się także nad bocznymi dobudówkami. Dodaje to budowli dostojności oraz podkreśla jej wagę. Na osi cerkwi stoi drewniana dzwonnica. Całość otoczona jest niewysokim murkiem.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem świętego Dymitra w Kotani
Kiedy ukraińscy etnografowie poszukiwali obiektów, które mogłyby reprezentować w lwowskim skansenie budownictwo łemkowskie przyjechali do znajdującej się niedaleko Krempnej Kotani. Tutejszą cerkiew uznali za najlepszy przykład stylu zachodnio-łemkowskiego. W ten sposób do lwowskiego skansenu trafiła jej replika, która różni się jedynie rodzajem pokrycia ścian. Stojącą na wzgórzu cerkiew w Kotani otaczają wysokie drzewa. Jej trójdzielna bryłą daje się z łatwością wpisać w trójkąt prostokątny. Pobite gontem ściany uzyskują w blasku słońca głęboki, miodowy odcień. Ciekawostką jest znajdujące się przy cerkwi lapidarium składające się z dawnych łemkowskich nagrobków i krzyży zebranych w opuszczonych wioskach i odremontowanych.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem Narodzenia Matki Bożej w Chotyńcu
Cerkiew w Chotyńcu zbudowano w początkach XVII wieku. Wyróżnia się piękną, harmonijną bryłą oraz niezwykłym pięknem. Składa się z czterech części. Trzy z nich, prezbiterium, nawa i babiniec nakryte są kopułami na ośmiobocznych tamburach, natomiast przedsionek pokrywa dwuspadowy dach. dodatkowo babiniec posiada aż trzy kondygnacje, a dawniej w jego górnej części znajdowała się kaplica. Wnętrze zdobi XVIII wieczna polichromia figuralno-ornamentalna. Na szczególną uwagę zasługuje tu motyw Sądu Ostatecznego. Cerkiew jest wpisana na listę UNESCO.
Cerkiew grekokatolicka pod wezwaniem świętej Paraskewy w Radrużu
Cerkiew, a właściwie zespół cerkiewny w Radrużu zaliczany jest do najcenniejszych zabytków architektury drewnianej w Polsce i jest wpisana na listę UNESCO. Najprawdopodobniej powstała w drugiej połowie XVI wieku. W jej bryle rzuca się w oczy przede wszystkim potężna nawa główna zwieńczona czterospadowym dachem. Prezbiterium i babiniec są znacznie niższe i nakrywają je dachy kalenicowe. Całość otaczają soboty wsparte na drewnianych słupach. Teren cerkiewny otoczony jest kamiennym murem. W jego rogu stoi przysadzista drewniana dzwonnica. Nieopodal znajdują się także dawne cmentarze, a przy samej cerkwi tablica nagrobna właścicielki Radruża, której udało się powrócić z niewoli tureckiej.
Cerkiew pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu
Do niedawna uważana była za najstarszą drewnianą cerkiew w Polsce. Choć obecnie straciła to miano na rzecz Powroźnika, to wielu naukowców wciąż jest przekonanych, że to właśnie Uluczowi należy się to chwalebne miano. Cerkiew stoi na wysokim, porośniętym lasem wzgórzu Dębnik na brzegu Sanu. Składa się z nawy nakrytej drewnianą kopułą oraz prezbiterium i babińca. Budowlę otaczają soboty. Do głównego korpusu przylegają dwa niewielkie pomieszczenia, pastoforia, które świadczą o archaiczności całej budowli.
