Zamość – miasto idealne

Zamość określany jest przez wielu jako prawdziwa perła Polski Wschodniej. Nic dziwnego, w całym kraju ciężko znaleźć założenie urbanistyczne, które choć trochę zbliżałoby się do niego. Zbudowane od podstaw w XVI wieku było przeniesieniem idei odrodzenia na grunt miejski. Afirmacja człowieka, ścisłe zespolenie poszczególnych części, regularny układ to wyróżniki miasta idealnego, jakim miał być w zamyśle swojego twórcy Jana Zamoyskiego. Klasę całego założenia doceniło UNESCO wpisując Zamość w 1992 roku na Listę Światowego Dziedzictwa.

Pod koniec XVI wieku kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski postanowił założyć miasto, które byłoby wyrazem renesansowych idei. Był człowiekiem światłym, interesował się nie tyko polityką ale także sztuką i kulturą. Wiedział jakie trendy panują na świecie. Zadanie wykonania planu przestrzennego oraz zaprojektowania zabudowy powierzył włoskiemu architektowi Bernardo Morano. Stworzył on projekt nawiązujący do powszechnych wtedy idei antropomorfizmu.

Centrum założenia był rynek czyli serce miasta. Ze wschodu na zachód przecinała go ulica Grodzka, stanowiąca „kręgosłup” prowadzący do „głowy”, którą był pałac Zamoyskich. Od północy i południa ulice Solna i Morano stanowiły ramiona, na których umieszczono dwa kolejne rynki czyli Solny i Wodny. Rękami i nogami miasta stały się bastiony, służące obronie przed wrogiem. Tak zaprojektowany układ wypełniła renesansowa zabudowa – kamienice, pałac oraz obiekty użyteczności publicznej – ratusz, kościoły, synagogi oraz Akademia Zamoyska, która rozpoczęła działalność już w 1594 roku.

Najbardziej znaną budowlą Zamościa, a zarazem jego wizytówką jest Ratusz. Stoi on po zachodniej stronie rynku i jest jednym z najlepszych w Polsce przykładów budowli manierystyczno – barokowej. Wzrok przyciąga 52 metrowa wieża oraz wachlarzowe schody. Wokół rynku znajdują się kamienice kupieckie. Wiele z nich należało do kupców ormiańskich, którzy licznie w Zamościu zamieszkiwali. To właśnie one są jednym z najczęściej fotografowanych zamojskich pejzaży. Pomalowane jaskrawymi kolorami, pełne zdobień przyciągają wzrok każdego wchodzącego na rynek. W niebieskiej Kamienicy Pod Małżeństwem mieści się siedziba Muzeum Zamojskiego, którego zbiory podziwiać można także w sąsiednich budynkach.

Poza rynkiem stoi renesansowa katedra zamojska, dawna kolegiata, gdzie w krypcie spoczywają prochy Zamoyskich. Zaliczana jest ona do najlepszych przykładów renesansu w Polsce. Ze stojącej bok katedry dzwonnicy można podziwiać panoramę miasta. Dużą klasę prezentują także pozostałe zamojskie XVII wieczne kościoły – franciszkanów, rektoralny i dawna cerkiew grekokatolicka. W obrębie starego miasta znalazło się także miejsce dla synagogi. W jej renesansowym budynku podziwiać dziś można zbiory związane z obecnością Żydów w Zamościu.

Poza ścisłym centrum znajduje się także Arsenał, dawna zbrojownia mieszcząca dziś zbiory militariów. To jednak nie koniec wojskowych wątków w zabudowie miasta. Zamość od początku otoczony był umocnieniami. Jednak z pierwszej warowni zachował się tylko jeden bastion oraz tak zwane Stara Brama Lubelska i Lwowska. Pozostałe dzieła obronne pochodzą z czasów modernizacji twierdzy w XIX wieku. Monumentalne nadszańce przeszły w ostatnich latach gruntowną renowację. Znajduje się tu dziś podziemne muzeum z ciekawą nowoczesną ekspozycją. Na zewnątrz można między innymi spróbować swych sił w strzelaniu z armaty.

Renesansowy Zamość to jedno z najpiękniejszych polskich miast. Piękna zabudowa łączy się tu ze względną ciszą i spokojem. Warto więc odwiedzając wschodnią Polskę zatrzymać się tu przynajmniej na dzień i zwiedzić to miasto idealne, które co roku staje się coraz piękniejsze i przygotowuje dla turystów nowe atrakcje.