Podkarpacki Szlak Architektury Drewnianej

Podkarpacie należy do tych części Polski, gdzie zachowało się najwięcej obiektów architektury drewnianej. Są to zarówno obiekty sakralne, cerkwie i kościoły, jak i zabudowa wiejska, małomiasteczkowa oraz uzdrowiskowa. Dzięki temu region ten jest prawdziwym rajem dla amatorów dawnego budownictwa. Niemal wszystkie ważniejsze budowle drewniane Podkarpacia znajdują się na Szlaku Architektury Drewnianej.

Szlak Architektury Drewnianej obejmuje praktycznie całe województwo podkarpackie. W jego obrębie wytyczonych zostało 9 tras samochodowych łączących miejscowości leżące w danej okolicy. Część z nich posiada także wersje wariantowe lub dodatkowe odgałęzienia, które odbiegają od zwykłych „pętli”. Trasy mają zróżnicowaną długość, podobnie jak różnią się między sobą zagęszczeniem i ilością obiektów. Trasy są oczywiście tylko pewną wskazówką, a zwiedzanie szlaku można zaplanować dowolnie.

Na trasach Szlaku Architektury Drewnianej na Podkarpaciu przeważają obiekty sakralne. Nic w tym dziwnego, ponieważ to właśnie one przez wieki otaczane były najlepszą opieką. Spośród świątyń wyróżnić można cerkwie oraz kościoły rzymskokatolickie. To przemieszanie związane jest z dawną wielokulturowością regionu, której kres położyły powojenne przesiedlenia. Nagromadzenie cerkwi i kościołów jest zróżnicowane. Im dalej na południe, tym więcej świątyń obrządku wschodniego. Nawet jeśli dziś użytkowane są one przez kościół rzymskokatolicki to zachowały one swój wygląd, a w wielu przypadkach także oryginalne wyposażenie. Niektóre z podkarpackich cerkwi to prawdziwe perełki, co docenione zostało przez UNESCO wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa. Znalazły się na niej cerkwie w Turzańsku, Smolniku nad Sanem oraz Radrużu i Chotyńcu.

Wpisanie w 2013 roku drewnianych cerkwi Podkarpacia na Listę UNESCO nie było pierwszym wyróżnieniem dla tutejszej drewnianej architektury. Dziesięć lat wcześniej na tej samej liście znalazły się drewniane kościoły z Haczowa i Bliznego. Pierwszy z nich uznawany jest za jeden z największych na świecie, drugi zaś zachwyca wspaniałymi polichromiami oraz zachowanym oryginalnym otoczeniem z zespołem zabudowań plebańskich i gospodarczych.

Podkarpacki Szlak Architektury Drewnianej to jednak nie tylko świątynie. Znaleźć tu można także inne bardzo cenne i niespotykane powszechnie budowle. Na szczególne wyróżnienie zasługują zespoły zabudowy małomiasteczkowej. Niewiele miejscowości zachowało dziś taki tradycyjny układ. Tymczasem na Podkarpaciu zobaczyć go można miedzy innymi w Pruchniku, Mrzygłodzie czy Jaśliskach. Wśród innych zabytków znaleźć też można drewniane dwory, plebanie czy wolnostojące budynku użyteczności publicznej.

Szlak Architektury Drewnianej najlepiej zwiedzać samochodem lub rowerem. Jego obiekty mogą być także uzupełnieniem wędrówek po Podkarpaciu. Wiele jego obiektów znajduje się przy szlakach pieszych lub w ich pobliżu. Szlak jest też swego rodzaju kompendium zabytków, które warto poznać. Każdego roku w jego obiektach odbywają się też imprezy promocyjne, można w nich także znaleźć lokalnych przewodników, którzy z zaangażowaniem opowiadają o drewnianych perełkach architektury.